कोणत्याही राष्ट्राचे भवितव्य घडवण्यासाठी शिक्षणाचे महत्त्व अनन्यसाधारण असते याबाबत दुमत असूच शकत नाही. भारताची वाढती लोकसंख्या आणि झपाट्याने प्रगत होणाऱ्या तंत्रज्ञानाच्या पार्श्वभूमीवर आपल्या शाळा आणि महाविद्यालये तरुणांना भविष्यातील आव्हाने आणि संधींसाठी तयार करत आहेत कि नाहीत याची खात्री करण्यासाठी आम्ही पुन्हा एकदा सखोल विचार करणे गरजेचे आहे. भविष्यातील आव्हाने आणि संधींसाठी जर भावी पिढी तयार करावयाची असेल तर मग हे आपण आपल्या शैक्षणिक व्यवस्थेचे पुनर्मूल्यांकन केले पाहिजे आणि त्यापेक्षाही महत्वाचे म्हणजे देशातील अभ्यासक्रम हा या पिढयांना वैचारिक, आर्थिक , सामाजिक , सांस्कृतिकदृष्ट्या सक्षम करून जागतिक पातळीवर आपले वर्चस्व निर्माण करणारा आहे का हा खरा कळीचा मुद्दा आहे. तसा तो अभ्यासक्रम नसेल तर देश एक कधीही भरून न निघणारी गंभीर चूक करीत आहे.

भारतातील सध्याची शिक्षण व्यवस्था पारंपारिक दृष्टिकोनावर आधारित आहे कि जी घोकंपट्टी आणि माहितीची ओळख करून घेण्याच्या तत्वांवर आधारित आहे.(Focuses on rote learning and memorization of facts.) भूतकाळात जरी याचा फायदा झाला)असे काहींचे मत असले तरी ते आता भविष्यकाळासाठी निरर्थक झाले आहे. (भूतकाळातदेखील ह्याचा फायदा होण्याऐवजी प्रचंड नुकसानच झाले हे माझे ठाम वैक्तिक मत आहे.). आता भविष्यासाठी अभ्यासक्रमात सर्जनशीलता (Creative thinking) यावर मुख्य भर असलेली व्यवस्था तयार केली नाही तर आपण जागतिक स्पर्धेतून बाहेर फेकले जाऊ शकतो. जागतिक अर्थव्यवस्थेत स्पर्धा करण्यासाठी, आमच्या विद्यार्थ्यांकडे विज्ञान, तंत्रज्ञान, अभियांत्रिकी आणि गणित (science, technology, engineering, and mathematics : STEM) शिक्षण, तसेच क्रिटिकल थिंकिंग आणि समस्या सोडवण्याची कौशल्ये यांचा भक्कम पाया असणे आवश्यक आहे व तसा अभ्यासक्रम तयार करून तो जगातील सर्वात अद्ययावत अभ्यासक्रम म्हणून गणला जाईल असा डिझाईन करणे अपरिहार्य आहे.

त्याचबरॊबर भविष्यात बहुतांश कामे हि ऑटोमेशन आणि कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या वर्चस्वार आधारित असतील आणि त्याकरिता आपल्या शिक्षण व्यवस्थेने पहिलीपासूनच विद्यार्थ्यांना या वास्तविकतेसाठी तयार करण्यासाठी अनुकूल केले पाहिजे. कोडिंग, डेटा विश्लेषण आणि डिजिटल साक्षरता यासारख्या उच्च मागणी असलेल्या शिक्षण कौशल्यांना आम्ही प्राधान्य दिले पाहिजे. आमच्या अभ्यासक्रमात उद्योजकता, सर्जनशीलता आणि नाविन्यपूर्ण अभ्यासक्रमांचाही समावेश असणे आवश्यक आहे, जेणेकरुन आमचे विद्यार्थी त्यांच्या संबंधित क्षेत्रात जागतिक नेतृत्व करण्यास सक्षम होऊ शकतील.

STEM शिक्षणाव्यतिरिक्त, आपण सामाजिक विज्ञान आणि मानविकींच्या महत्त्वावर देखील जोर दिला पाहिजे. आज आपल्या जगाला भेडसावणाऱ्या गुंतागुंतीच्या सामाजिक, राजकीय आणि आर्थिक समस्या समजून घेण्यासाठी आपले विद्यार्थी ज्ञान आणि कौशल्याने सुसज्ज असले पाहिजेत. इतिहास, राज्यशास्त्र, अर्थशास्त्र आणि समाजशास्त्रातील अभ्यासक्रम विद्यार्थ्यांना व्यापक दृष्टीकोन विकसित करण्यास आणि माहितीपूर्ण आणि व्यस्त नागरिक बनण्यास मदत करतील. अर्थात हे विषय करियर म्हणून नव्हे तर चांगले नागरिक म्हणून त्यांचे व्यक्तिमत्व वृद्धीसाठी या गोष्टीकडे पहिले जावे.

भविष्यातील अभ्यासक्रम तयार करण्याचे हे महत्त्वाकांक्षी उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी, आपण नोकरशाही , राजकीय नेतृत्वावर दबाव आणणे आवश्यक आहे आणि त्यासाठी एक व्यापक मोहीम समाजाने घेतली तरच काहीतरी साध्य होऊ शकेल. अर्थात याबरोबरच , शिक्षक प्रशिक्षण आणि पायाभूत सुविधांमध्ये गुंतवणुकीला प्राधान्य दिले पाहिजे. शिक्षक अद्ययावत अध्यापन तंत्रांनी सुसज्ज असले पाहिजेत आणि त्यांच्याकडे तंत्रज्ञान आणि संसाधनांमध्ये प्रवेश असणे आवश्यक आहे जे त्यांचे शिक्षण वाढवतील. भविष्यवेधी शैक्षणिक वातावरण निर्माण करण्यासाठी आपल्या शाळा आणि महाविद्यालये आधुनिक सुविधा आणि संसाधनांनी सुसज्ज असणे आवश्यक आहे.

शेवटी, भारतातील भविष्यकालीन शाळा आणि महाविद्यालयीन “भविष्यवेधी अभ्यासक्रमाची” गरज निकडीची आहे. आपल्या शिक्षण व्यवस्थेने आधुनिक जगाच्या बदलत्या गरजांशी जुळवून घेतले पाहिजे आणि हे प्रत्यक्षात आणण्यासाठी आपण आपल्या शिक्षक आणि पायाभूत सुविधांमध्ये गुंतवणूक केली पाहिजे. 21व्या शतकात आणि त्यापुढील काळात आपल्या विद्यार्थ्यांना यशासाठी तयार करणारी शिक्षण व्यवस्था तयार करण्यासाठी आपण एकत्र काम करू या.